Eerstelijnszorg voor mensen met LVB en psychische problemen

In Nederland heeft ongeveer 6,4 % van de bevolking een lichte verstandelijke beperking (LVB). Daarvan spreken we als er sprake is van een IQ tussen de 50 tot 85, met dusdanige beperkingen in adaptieve vaardigheden  dat ondersteuning nodig is om adequaat te functioneren in het dagelijks leven. Deze groep heeft vaak uitdagingen op verschillende levensgebieden en ervaart vaker psychische problemen dan de algemene bevolking. 
De huisarts is het eerste aanspreekpunt voor mensen met een LVB die psychische klachten ervaren en biedt eerstelijns psychische zorg en fungeert als poortwachter naar meer specialistische zorg. Er zijn echter verschillende redenen tot zorg met betrekking tot de kwaliteit van de (eerstelijns) psychische zorg aan mensen met een LVB: huisartsen voelen zich niet altijd voldoende toegerust om de benodigde zorg te bieden; zowel een LVB als de psychische problemen kunnen over het hoofd worden gezien; en ook in geestelijke gezondheidszorg (GGZ) is de kwaliteit van zorg niet gegarandeerd. Door ontoereikende psychische zorg lopen mensen met een LVB het risico op het ontwikkelen van ernstigere of chronische psychische problemen.

Dit proefschrift beoogt daarom inzicht te geven in kwantitatieve en kwalitatieve karakteristieken van de psychische zorg aan mensen met LVB, met de nadruk op de Nederlandse huisartsenzorg. Deze informatie geeft richting aan verbeteringen van deze zorg voor deze patiëntengroep, wat het overkoepelende doel van dit onderzoek is.

In 5 verschillende studies wordt er antwoord gegeven op de volgende vragen:

1. Wat is er beschreven over de zorg die huisartsen verlenen aan volwassen patiënten met zowel een verstandelijke beperking (VB) als psychische problemen? 
   Beantwoord d.m.v. een scoping review.
2. Wat is de prevalentie van psychische problemen bij mensen met een LVB bij de huisarts en welke zorg wordt er vervolgens verleend? Zijn er verschillen met mensen zonder een VB? 
   Beantwoord d.m.v. retrospectief onderzoek met landelijke huisartsendata.
3. Wat is de prevalentie van psychische problemen bij mensen met een LVB in de gespecialiseerde GGZ en welke zorg wordt er vervolgens verleend? Zijn er verschillen met mensen zonder een VB? 
   Beantwoord d.m.v. retrospectief onderzoek met landelijke GGZ-data.
4. Wat zijn de ervaringen, behoeften en suggesties van patiënten met zowel een LVB als psychische problemen met betrekking tot de psychische zorg die ze hebben ontvangen bij de huisarts? 
   Beantwoord d.m.v. kwalitatieve interviewstudie met mensen met LVB.
5. Wat zijn de ervaringen, behoeften en suggesties van huisartsen en POH’s-GGZ met betrekking tot de psychische zorg die ze geven aan patiënten met een LVB?
   Beantwoord d.m.v. focusgroepstudie onder  huisartsen en POH’s GGZ.

Dit onderzoek toont aan dat patiënten met zowel een LVB als psychische problemen specifieke kenmerken hebben die van invloed zijn op het verloop van hun zorgtraject en hun leven. Zo ervaren ze vaak al psychische problemen op jonge leeftijd, hebben ze meerdere problemen tegelijkertijd, en is er sterk behoefte aan een ondersteunend netwerk. Daarbij valt op dat de LVB vaak gemist wordt door zorgprofessionals. Huisartsen spelen een cruciale rol in de psychische zorg voor deze patiënten maar staan voor grote uitdagingen bij het bieden en coördineren van passende zorg en ondersteuning.

Promovenda Katrien Pouls doet op basis van haar onderzoek aanbevelingen voor verbetering van de huisartsenzorg aan deze groep. Deze hebben te maken met vroegtijdige herkenning en erkenning van een LVB, continuïteit van zorg, betrokkenheid van het netwerk van de patiënt, integratie van kennis en ervaring, en domeinoverstijgende samenwerking in de zorg. Het implementeren van deze aanbevelingen vereist gezamenlijke inspanningen van huisartsen, zorgprofessionals, beleidsmakers en onderzoekers om de psychische zorg voor mensen met een LVB te verbeteren.

Andere promotor van dit onderzoek is Prof. Dr. Pim Assendelft, hoogleraar Preventie in de zorg.

Binnen dit onderzoek wordt er samengewerkt met ’s Heeren Loo, Jannelien Wieland (Poli Plus, LUMC), Suzanne Ligthart (ELG, Academisch huisartsennetwerk Nijmegen) & Maarten Cuypers (ELG – SOEB). 

Het onderzoek wordt gefinancierd door ’s Heeren Loo, Ds. Visscherfonds, Jan Jongmans fonds & ZonMw.

Het onderzoek is gestart in 2019 en is inmiddels afgerond. Op woensdag 9 oktober 2024 vond de verdediging van het proefschrift plaats.